Bài viết được viết bởi Bác sĩ CKII Bùi Hồng Thanh: Chuyên gia tư vấn sức khỏe Nutricare và tham vấn chuyên môn bởi PGS.TS Phạm Văn Hoan.

Điều trị tiểu đường loại 2 hiệu quả luôn gắn liền với việc tuân thủ chế độ dinh dưỡng nghiêm ngặt. Vì vậy, lựa chọn chế độ ăn cho người bệnh tiểu đường loại 2 một cách phù hợp đóng vai trò rất quan trọng. Chia sẻ của các chuyên gia dinh dưỡng Nutricare dưới đây sẽ giúp bạn tìm hiểu các chế độ dinh dưỡng tốt nhất cho người bệnh. Theo dõi ngay!

1. Mục tiêu xây dựng chế độ ăn cho người bệnh tiểu đường loại 2

Chế độ ăn và vận động hợp lý còn có thể giúp người bệnh kiểm soát đường huyết mà không cần phải sử dụng thuốc trong giai đoạn đầu của bệnh. Mục tiêu dinh dưỡng cho người bệnh tiểu đường loại 2 được xây dựng dựa trên mục tiêu kiểm soát đường huyết của người bệnh. Cụ thể:

• Không gây tăng đường huyết nhiều sau ăn và không làm hạ đường huyết lúc đói.
• Không làm gia tăng các yếu tố nguy cơ biến chứng tiểu đường như béo phì, rối loạn mỡ máu, tăng huyết áp, bệnh lý trên thận, mắt, thần kinh,…
• Phù hợp với từng người bệnh: nhu cầu dinh dưỡng, phong tục tập quán, thói quen ăn uống và lối sống.
• Không thay đổi quá đột ngột về chất và lượng các khẩu phần ăn cơ bản của người bệnh.
• Kết hợp với chế độ vận động hợp lý để tăng cường sức khỏe toàn diện: tăng cường sức đề kháng, cải thiện hấp thu và sức khỏe xương khớp ở người mắc tiểu đường.

Dù đóng vai trò quan trọng, tuy nhiên thực tế đôi khi bác sĩ nội tiết tại phòng khám không đủ thời gian để hướng dẫn chi tiết, cặn kẽ từng bữa ăn cho người bệnh. Vì vậy, người bệnh và gia đình cần chủ động tìm hiểu và xây dựng thực đơn sao cho hợp lý.

Có thể bạn quan tâm:

• Chuyên gia chia sẻ chế độ ăn đúng chuẩn cho người đái tháo đường
• Hướng dẫn xây dựng thực đơn cho bệnh nhân tiểu đường

2. Nguyên tắc xây dựng chế độ ăn cho người bệnh tiểu đường loại 2

Về cơ bản, các thực đơn cho người bệnh tiểu đường loại 2 đều có chung nguyên tắc. Các đối tượng đặc biệt như người bệnh thận, tăng huyết áp,… sẽ cần phải cẩn trọng hơn.

2.1. Nguyên tắc chung của chế độ ăn đối với người đái tháo đường

Nguyên tắc chung khi xây dựng chế độ ăn cho người bệnh tiểu đường:

• Chỉ ăn đúng lượng thực phẩm cần thiết cho hoạt động hàng ngày và đảm bảo kiểm soát cân nặng hợp lý. Lượng thực phẩm là khác nhau ở mỗi người bệnh, tuỳ thuộc vào giới tính, cân nặng, chiều cao, cường độ lao động,… Người bệnh nên ăn uống theo lượng calo được khuyến cáo là 1500 – 1800 calo/ngày.
• Cân bằng các nhóm chất dinh dưỡng cơ bản với tỷ lệ thành phần các chất trong tổng năng lượng được khuyến cáo: 50 – 60% chất bột đường, Protein 15 – 20%, chất béo 20 – 30% (<30% với người bệnh béo phì). Nên đa dạng các loại thực phẩm trong khẩu phần với số lượng và thời điểm ăn hợp lý.

2.2. Nguyên tắc giúp ổn định đường huyết

Kiểm soát đường huyết là mục tiêu hàng đầu trong điều trị tiểu đường loại 2. Nguyên tắc dinh dưỡng giúp kiểm soát đường huyết được chuyên gia khuyến cáo như sau:

• Chia nhỏ các bữa ăn thành 5 – 6 bữa mỗi ngày: 3 bữa chính, 1-3 bữa phụ. Nên ăn sáng trong vòng 1h30 phút sau khi thức dậy. Mỗi bữa chính cách nhau 4 – 5 tiếng.
• Ăn chậm và nhai kỹ. Ăn uống đều đặn và đúng giờ giữa các bữa ăn và không được bỏ ăn.
• Kiểm soát lượng chất bột đường trong chế độ ăn sao cho phù hợp với từng người bệnh.
• Ưu tiên sử dụng thức ăn có chỉ số đường huyết thấp Gi nhỏ hơn 55.
• Sử dụng thuốc hạ đường huyết theo chỉ định của bác sĩ và phối hợp với các bữa ăn sao cho hợp lý, hạn chế biến chứng hạ đường huyết cấp tính.

Tháp dinh dưỡng cho bệnh nhân tiểu đường là gì? Sử dụng ra sao?

3. Những thực phẩm bệnh nhân tiểu đường nên sử dụng

Người bệnh tiểu đường có thể tham khảo một số thực phẩm phù hợp với nguyên tắc dinh dưỡng sau đây:

3.1. Cá giàu chất béo tốt

Các loại cá là nguồn bổ sung Protein và chất béo lành mạnh hơn so với các loại thịt đỏ nên rất tốt cho người bệnh tiểu đường. Lượng Vitamin A và Axit béo Omega-3 dồi dào trong thịt cá còn hỗ trợ giảm nguy cơ các biến chứng tim mạch, mắt và thần kinh cho người bệnh.

Các nhà khoa học khuyến cáo người bệnh tiểu đường nên ăn cá, đặc biệt là cá béo 2 – 3 lần mỗi tuần.

3.2. Rau xanh

Rau xanh chứa ít tinh bột và bổ sung nhiều chất xơ giúp cải thiện tiêu hoá và làm chậm quá trình hấp thu chất béo trong đường ruột. Do đó, người bệnh có thể kiểm soát đường huyết và cân nặng hiệu quả. Ngoài ra, các loại rau xanh còn cung cấp lượng Vitamin và khoáng chất dồi dào giúp cải thiện sức khoẻ toàn diện cho người tiểu đường.

Viện Dinh dưỡng Quốc gia Việt Nam khuyến cáo người bệnh nên ăn ít nhất 300g rau mỗi ngày. Bông cải, rau cải xanh, xà lách, hành, măng tây,… là những lựa chọn tuyệt vời.

3.3. Trứng

Trứng rất ít Carbs (0.5g/100g) và calo (166 calo/100g), đồng thời chứa nhiều Protein (14.8g/100g) giúp no lâu. Không chỉ vậy, trứng còn rất giàu Vitamin và khoáng chất giúp cải thiện sức khoẻ não bộ, ngăn ngừa biến chứng trên mắt và thần kinh cho người bệnh.

Tuy vậy trứng lại có hàm lượng Cholesterol khá cao. Vì thế người bệnh tốt nhất chỉ nên ăn trứng 3 lần/tuần, mỗi lần 1 quả.

3.4. Các loại hạt, ngũ cốc

Ngũ cốc, đặc biệt là ngũ cốc nguyên hạt chứa tinh bột tiêu hoá chậm. Vì vậy, chúng có khả năng giảm nguy cơ tăng đường huyết đột ngột mà vẫn cung cấp năng lượng hiệu quả. Người bệnh nên ăn các loại ngũ cốc như yến mạch, kiều mạch, lúa mạch, gạo lức,…

Nếu như ngũ cốc giúp bổ sung Carbs thì các loại hạt như đậu nành, đậu lăng, hạnh nhân, óc chó, hạt điều,… lại là nguồn Protein và chất béo thực vật tốt cho người bệnh tiểu đường. Chất béo từ các loại hạt sẽ giúp hạn chế biến chứng trên tim mạch và hỗ trợ người bệnh trong quản lý cân nặng.

Theo Hiệp hội Tiểu đường Hoa Kỳ, người bệnh nên chọn ngũ cốc sao cho chứa ít nhất 3g chất xơ và ít hơn 6g đường cho mỗi khẩu phần ăn. Đối với các loại hạt, người bệnh được khuyến cáo nên ăn khoảng 30g/ngày.

3.5. Dầu olive

Dầu oliu có thành phần chính là các chất béo không bão hoà có lợi cho việc ngăn ngừa biến chứng tim mạch của bệnh tiểu đường. Axit Oleic trong dầu Oliu còn được chứng minh tác dụng chống viêm, giúp kìm hãm sự tiến triển các biến chứng tiểu đường.

Người bệnh tiểu đường nên sử dụng 15 – 20g dầu oliu mỗi ngày. Người bệnh có Cholesterol máu cao có thể sử dụng lên đến 23g/ngày.

3.6. Sữa

Sữa là thực phẩm rất tốt cho người bệnh tiểu đường nhờ giàu Protein, cung cấp lượng lớn Canxi và Kali giúp ổn định huyết áp, cải thiện sức khoẻ xương. Canxi còn có khả năng làm giảm đề kháng và cải thiện độ nhạy của Insulin, giúp kiểm soát đường huyết hiệu quả.

Tuy vậy, các loại sữa động vật thường chứa lượng Carbs và chất béo khá lớn. Do đó người bệnh tiểu đường chỉ nên uống 1 – 2 ly sữa mỗi ngày. Nên ưu tiên chọn lựa các loại sữa tươi ít béo/tách béo, sữa có nguồn gốc thực vật giàu chất béo tốt.

Ngoài ra, người bệnh cũng có thể sử dụng các loại sữa công thức chuyên biệt cho người tiểu đường như sữa Glucare Gold. Glucare Gold có chỉ số đường huyết thấp (GI=25) và chứa hệ đường tiên tiến được EFSA Châu Âu chứng nhận hiệu quả kiểm soát đường huyết. Sữa còn cung cấp 29 vi chất thiết yếu cùng các chất béo tốt MUFA, PUFA, Omega-3 và chất xơ hoà tan giúp người bệnh kiểm soát cân nặng và ngăn ngừa các biến chứng tiểu đường hiệu quả.

4. Người tiểu đường loại 2 không nên ăn gì?

Bên cạnh các nhóm thực phẩm nên sử dụng, người tiểu đường loại 2 cũng cần tránh các loại thực phẩm sau:

• Đồ uống, thực phẩm có đường: Các loại nước ngọt hoặc các sản phẩm nhiều đường có thể gây tăng đường huyết đột ngột và ảnh hưởng đến việc quản lý cân nặng của người bệnh.
• Tinh bột tinh chế: Tinh bột trong cơm, bánh mì trắng hay mì ống thường hấp thu nhanh và khiến đường huyết gia tăng đáng kể. Tuy vậy, người bệnh vẫn có thể sử dụng các loại thực phẩm này một cách hạn chế (ví dụ: ½ – 1 chén cơm).
• Các chất béo chuyển hóa: Chất béo chuyển hóa làm tăng nguy cơ biến chứng tim mạch nguy hiểm của bệnh tiểu đường. Vì vậy, người bệnh nên tránh các thực phẩm giàu chất béo này như thịt xông khói, xúc xích, bỏng ngô, snack, thức ăn chiên rán nhiều dầu mỡ,…

5. Một số chế độ ăn cho người bệnh tiểu đường loại 2

Người bệnh tiểu đường loại 2 có thể tham khảo một số chế độ ăn được các chuyên gia khuyến cáo dưới đây:

5.1. Chế độ ăn DASH

Chế độ này đã được chứng minh có khả năng cải thiện mức độ nhạy cảm với Insulin lên đến 50%. Bên cạnh đó, chế độ này có thể áp dụng dễ dàng nên đây là một lựa chọn tối ưu giúp kiểm soát tốt lượng đường huyết cho người bệnh.

Nguyên tắc xây dựng thực đơn theo chế độ ăn: Dựa trên 4 tiêu chí chính

• Sử dụng ngũ cốc nguyên hạt, cá giàu Omega-3, thịt gia cầm như gà, vịt,… và các loại hạt.
• Bổ sung nhiều rau củ, trái cây, sử dụng các sản phẩm từ sữa ít béo/tách béo
• Hạn chế ăn muối, đường và các loại thịt đỏ.
• Tránh thực phẩm giàu chất béo bão hòa không tốt như thịt mỡ, dầu dừa, dầu cọ.

5.2. Chế độ ăn chay (Vegetarian) hoặc thuần chay (Vegan)

Việc hạn chế ăn các thực phẩm có nguồn gốc động vật đã được chứng minh làm giảm nguy cơ mắc bệnh đái tháo đường. Mặt khác, chế độ ăn này cũng giúp giảm Cholesterol máu và kiểm soát cân nặng hiệu quả.

Nguyên tắc xây dựng thực đơn theo chế độ ăn:

• Chế độ ăn thuần chay chỉ bao gồm các loại thực phẩm có nguồn gốc thực vật: bổ sung Carbs từ ngũ cốc, Protein và chất béo từ các loại hạt, Vitamin và khoáng chất từ rau củ, trái cây.
• Chế độ ăn chay ngoài các thực phẩm trên còn có thể sử dụng thêm sữa, trứng hoặc phô mai từ động vật.

5.3. Chế độ ăn Địa Trung Hải (Mediterranean)

Một vài nghiên cứu đã chỉ ra chế độ ăn Địa Trung Hải sẽ giúp giảm sự kháng Insulin và tăng cường trao đổi chất hiệu quả. Do đó, sử dụng chế độ này sẽ giúp kiểm soát đường huyết hiệu quả cho người bệnh và thúc đẩy hạ đường huyết về mức mục tiêu điều trị.

Nguyên tắc xây dựng thực đơn theo chế độ ăn:

• Ưu tiên sử dụng các thực phẩm lành mạnh, có lợi cho sức khoẻ như bao gồm: cá, đậu và ngũ cốc nguyên hạt, trái cây và rau củ.
• Hạn chế ăn nhiều thịt (nhất là thịt đỏ), thực phẩm chứa chất béo bão hòa, các sản phẩm từ sữa hay đồ ngọt.

5.4. Chế độ ăn Low-Carb (LCD)

Các nhà khoa học đã chứng minh chế độ low-carb giúp giảm lượng HbA1C, Triglycerid huyết thanh và hạ huyết áp hiệu quả, do đó giúp kiểm soát bệnh tiểu đường tốt hơn. Chế độ này cũng giúp người bệnh tiểu đường loại 2 quản lý cân nặng và đường huyết hiệu quả.

Nguyên tắc xây dựng thực đơn theo chế độ ăn:

• Giới hạn lượng Carbs được sử dụng  và khoảng 20 – 57g (tương đương 80 – 240 calo).

• Chú trọng các loại rau không chứa tinh bột như: xà lách, bông cải xanh, súp lơ, bắp cải, đậu rồng, đậu que…
• Tập trung sử dụng chất béo động vật và Protein từ thịt đỏ, thịt gia cầm hay cá.

Chế độ dinh dưỡng đóng vai trò rất quan trọng đối với việc kiểm soát đường huyết của bệnh nhân tiểu đường loại 2. Hy vọng qua bài viết “Chế độ ăn cho người bệnh tiểu đường loại 2”, bạn sẽ giúp người bệnh lựa chọn được phương pháp phù hợp nhất để giúp hỗ trợ điều trị bệnh và giảm các biến chứng tiểu đường.

Gọi ngay hotline 18006011 hoặc truy cập fanpage Glucare Gold – Dinh dưỡng y học cho người đái tháo đường để được tư vấn thêm về chủ đề trên bạn nhé!

Bài viết chỉ mang tính tham khảo, không thay thế cho việc chẩn đoán và điều trị y khoa.